Wanneer je bij Teach for Belgium het tweejarig vormings- en ondersteuningsprogramma volgt, ga je als onervaren leerkracht aan de slag in één van de scholen met de meest socio-economisch kwetsbare leerlingen in België. Dit model hebben we overgenomen uit de Verenigde Staten (Teach for America) en uit Groot-Brittannië (Teach First) en hebben we ondertussen met 60 andere landen van het Teach for All-netwerk gemeen. Het doel? Onderwijsongelijkheden aanpakken door het selecteren, vormen en ondersteunen van leiders[1] die in staat zijn enerzijds een positieve impact te hebben op de schoolresultaten van leerlingen die opgroeien in kwetsbare omstandigheden, en anderzijds zich te engageren voor duurzame systemische impact.
Maar zorgt dit model – je carrière als leerkracht starten in een extreem uitdagende context – in de realiteit niet eerder voor ongekende druk bij onze deelnemers ? Duwt Teach for Belgium haar leerkrachten hiermee niet eerder richting een burn-out ? Momenteel zijn uitgebluste leerkrachten geen uitzondering meer binnen het onderwijs, en is niet specifiek iets dat alleen bij Teach for Belgium-deelnemers voorkomt[2]. Toch is het noodzakelijk om de kwestie eens grondig onder de loep te nemen.
De leerkrachten die kiezen voor ons vormingsprogramma gaan talrijke uitdagingen aan, maar iedereen gaat hier anders mee om. De één komt er hierdoor juist sterker uit, de ander heeft moeite het hoofd boven water te houden. Hoe je het ook wendt of keert, ons vormingstraject is zeer intensief en vraagt zeer veel van de deelnemers. Het belang van veerkracht bij leerkrachten kwam bij ons dan ook snel naar boven als een sleutelelement, met name tijdens de coronacrisis. De laatste jaren heeft het thema veerkracht bij leerkrachten daarom niet alleen binnen ons Team Vorming en Ondersteuning maar ook binnen de organisatie zelf prioriteit gekregen. In dit blogartikel willen we met jullie delen wat we in het kader van trainingstrajecten en projecten in samenwerking met partners uit zowel het Franstalige als Nederlandstalige onderwijssysteem geleerd hebben over de kwestie.
Een veerkrachtige leerkracht, wat betekent dat nu eigenlijk ? Veerkracht zit hem in het aangaan van de dagelijkse uitdagingen die op je pad komen binnen je job, je aanpassen aan de verschillende situaties en hierbij je persoonlijk en professioneel welbevinden in evenwicht houden.
Wie zegt veerkracht bij leerkrachten, zegt retentie van leerkrachten. Meer dan één op de drie leerkrachten verlaat het onderwijs binnen de twee jaar[3]. Inzetten op het behouden van leerkrachten is een essentiële zet om het huidige nijpende lerarentekort tegen te gaan. De gevolgen op de leerprestaties van leerlingen, die soms maanden tot een heel schooljaar zonder leerkracht zitten, zijn nefast, en zijn juist nog harder voelbaar voor leerlingen met een socio-economisch kwetsbare achtergrond. Leerkrachten die afhaken betekent ook dat er vaker nieuwe collega’s voor de klas komen te staan, startende leerkrachten die aan het begin van hun carrière nog niet altijd over de optimale lesvaardigheden beschikken om het leerproces van de leerlingen in goede banen te leiden. In theorie kunnen we het lerarentekort niet direct linken aan gebrek aan veerkracht, maar het lijkt ons wel essentieel een mogelijke correlatie te onderzoeken. Veerkracht is iets waar je dagelijks aan kan werken en dus zou de leerkracht, en de mentor of aanvangsbegeleider die hen ondersteunt, dit kunnen integreren in de dagelijkse praktijk.
Hoe kunnen we de veerkracht van (startende) leerkrachten verhogen ? Onderzoek toont aan dat het essentieel is te blijven reflecteren over de eigen praktijk : veerkrachtige leerkrachten kijken regelmatig kritisch naar hun eigen functioneren ( “Wie ben ik ?”, “Wie wil ik zijn als leerkracht?”) en naar wat er gebeurt in de klas en sturen vanuit hier hun praktijk bij. Veerkracht bij leerkrachten zit hem ook in de lesvaardigheden: sterke vakkennis en de juiste handvaten (bvb. klasmanagementstrategieën) om op te boksen tegen de verschillende uitdagingen van het lesgeven maakt een leerkracht veerkrachtiger. Ook is het cruciaal om te kunnen terugvallen op die mensen die de uitdagingen van het onderwijs begrijpen, en niet alleen naar waarde schatten wat deze leerkrachten doen maar ook wat zij zijn en waar ze voor staan. Zij kunnen actief bijdragen aan het reflexief vermogen van de leerkracht om oplossingen te vinden voor de uitdagingen waar hij/zij tegenaan loopt.
Hoe zetten we daar bij Teach for Belgium op in ?
Sinds we ons zijn gaan verdiepen in het belang van veerkracht hebben we ons kernprogramma, het vormings- en ondersteuningstraject van twee jaar, aanzienlijk bijgestuurd. Enkele voorbeelden :
- Tijdens de selectiefase van de deelnemers gaan we expliciet en onverbloemd in op de uitdagingen die ons programma met zich meebrengt.
- We organiseren speciale sessies voor de geselecteerde kandidaten om hen een kijkje te geven in wat hen te wachten staat zodat zij weten waar ze ja op zeggen en een weloverwogen keuze kunnen maken.
- Wanneer we deelnemers matchen aan één van onze partnerscholen waken we erover dat de lesopdracht haalbaar blijft en dat er een ondersteunende cultuur heerst in de school. Een overeenkomst met de partnerschool kadert de samenwerking tussen de school in kwestie en onze organisatie.
- We ontwikkelden een nieuw trainingstraject genaamd ‘Self-awareness & Resilience’. Dit traject loopt over de twee jaar van het kernprogramma en zet in op zelfreflectie en het begrijpen van ons eigen functioneren.
- We schaven continu onze voorbereidende zomertraining bij om onze deelnemers zo goed mogelijk voor te bereiden op de verschillende uitdagingen waar startende leerkrachten mee geconfronteerd worden (klasmanagement, effectieve onderwijstechnieken).
- Onze mentoren waken erover dat het werk dat onze leerkrachten verzetten naar waarde geschat wordt en helpen tijdens individuele coachingsmomenten de deelnemers van een afstand over hun lespraktijk te reflecteren.
- Onze mentoren schakelen continu in hun rol van mentor en coach naar gelang de noden en zetten niet alleen in op het leren van de leerlingen maar ook op de veerkracht van de leerkracht zelf. Een sterk gehanteerde gemeenschappelijke taal rond het thema van veerkracht (nota bene via de 6 denkkaders – de mindsets – die we ontwikkeld hebben) die we fervent gebruiken binnen de Teach for Belgium-gemeenschap helpt deelnemers hun eigen denkkader binnen een bepaalde situatie te identificeren en daarna in de praktijk om te zetten.
De juiste balans vinden tussen welbevinden en veerkracht en het ontwikkelen van de lesvaardigheden van leerkrachten is cruciaal, we hebben immers een immense verantwoordelijkheid naar onze leerlingen toe. Gelukkig is dit geen onmogelijke missie, en het ontwikkelen van zowel lesvaardigheden als zelfreflectie zijn de sleutel wanneer we veerkracht willen stimuleren. Simultaan inzetten op beide is voor Teach for Belgium daarom de enige juiste weg.
Interesse om ook deel te nemen aan ons programma ? Ontdek de getuigenissen van de deelnemers die jouw voorgingen op onze blog of schrijf je in voor een afterwork om onze leerkrachten te ontmoeten en al jouw vragen te stellen.
Interesse om samen te werken in het kader van een trainingstraject waarbij veerkracht centraal staat ? Neem contact met ons op via info@teachforbelgium.be.
[1] We houden hier de definitie van Brené Brown aan : “een leider is iemand die zich engageert om het potentieel in anderen te herkennen[…] en dit potentieel actief stimuleert.”
[2] De realiteit van het Belgisch Franstalig en Nederlandstalig onderwijs toont dat de meest onervaren leerkrachten lesgeven in de scholen met de meest socio-economisch kwetsbare leerlingen. In deze scholen staan ook de meeste leerkrachten zonder pedagogisch diplomav(GIRSEF 2013). De leerkurve van leerlingen die opgroeien in kwetsbare omstandigheden wordt dus geïmpacteerd door de leerkurve die de startende leerkrachten doormaakt. Hierbovenop komt nog dat het lerarentekort het meest nijpend is in deze scholen.
[3] GIRSEF 2013
