Onderstaand artikel verscheen in De Morgen op donderdag 8 augustus 2019.
In Antwerpen loopt een Summer Academy voor 150 leerlingen uit de grootstad die een achterstand hebben. Een spoedcursus stoomt hen klaar voor het secundair onderwijs of helpt hen Nederlands te leren. Al lopen niet enkel de leerlingen school, ook de leerkrachten volgen hier eigenlijk les.
“Wat is jullie droom? Welk beroep willen jullie later uitoefenen?” Hanne Van Hoylandt (25) kijkt verwachtingsvol naar de kring van dertienjarige kinderen. “Ik word hartchirurg!”, roept Anas. Al zucht hij even als Hoylandt hem vertelt dat hij dan veel zal moeten studeren. “Ik weet het.”
“En jij weet echt niet wat je later wil worden, Diaguine? Zelfs geen idee van welke richting het zou moeten uitgaan?”, dringt de leerkracht aan. “Iets met machines? Of iets met mensen?”
Het gesprek met Hoylandt vormt het ochtendritueel op de Summer Academy, die de kinderen hier nu al bijna twee weken volgen. Op het Stedelijk Lyceum Olympiade volgen ze straks een hele voormiddag Nederlands, wiskunde en wetenschappen. In de namiddag pas volgen activiteiten als sport & spel of fotografie. Schoollopen in de zomervakantie dus.
ANTWERPSE A-KLANK
Dat velen er niet zelf voor kozen om hun vakantiedagen hier te spenderen, laten ze al eens doorschemeren. “We moesten van onze ouders”, zegt de twaalfjarige Oumaya, die hier nu voor de tweede keer is. Al is het steeds met de lach. “Eerlijk? Ik zal het toch jammer vinden als het hier overmorgen gedaan is”, antwoordt haar vriendin Lina (12).
De redenen voor hun ouders om hen te sturen zijn divers. Om een aanloop te nemen naar volgend jaar of net een schoolachterstand weg te werken, maar vaak ook om Nederlands te leren. Maar liefst 80 procent van de ingeschreven leerlingen doorliep de aflopen twee jaar het taalbad in de Onthaalklassen voor Anderstalige Nieuwkomers (OKAN) en stromen in september dus het regulier onderwijs in.
“Ik vermoed dat Nederlands voor zowat alle kinderen hier niet de thuistaal is”, zegt Vinciane Costa, die de zomerschool coördineert. Het is een bonte verzameling van namen en kleuren, van kinderen die hun Antwerpse a-klank niet kunnen onderdrukken en zij die er jaloers op zijn. Iets wat ze allemaal gemeen hebben, is het leven in de stad. En ook dat velen onder hen uit een kansarm milieu komen. Niet voor niets kosten de twee weken hier maar 10 euro.
CULTUREEL KAPITAAL
Het is op die grootstedelijke context dat de vzw Teach for Belgium zich richt. Internationaal bestaat de organisatie al zo’n dertig jaar, en in ons land werd ze zes jaar geleden opgericht door enkele Brusselaars. Hun doel? Ongelijkheid uit de klassen weren. Internationale testen als PISA mogen dan tonen dat Vlaanderen een erg hoog niveau behaalt, de pijnlijke waarheid is ook dat geen enkele regio zo slecht is in het wegwerken van segregatie in het onderwijs: kinderen met een moeilijke thuissituatie of andere thuistaal scoren beduidend lager.
“We moeten soms beseffen dat deze kinderen minder cultureel kapitaal hebben. Niet elk kind heeft een boekenkast thuis”, zegt David Knapen (32), die lesgeeft aan de Summer Academy. En dat zit hem soms in kleine zaken. “Een wiskundevraagstuk dat vertrekt van een voorbeeld uit het dubbeltennis wordt veel moeilijker als een kind die sport niet kent”, zegt woordvoerster Tineke Thielman.
Die gelijkheid nastreven doen de leerkrachten van Teach for Belgium door vooral te focussen op wat leerlingen wél kunnen. Niet voor niets titelde medeoprichter Pierre Pirard zijn boek Vous n’êtes pas des élèves de merde. “Gevraagd naar haar motivatie voor chemie antwoordde een van mijn leerlingen dat ze wilde tonen dat niet alleen witte mensen in een labo kunnen werken”, zegt leerkracht Dag Van Baere. “Als een leerling dat snapt, zijn we op de goede weg.”
LEREN LESGEVEN
Concreet scheppen de leerkrachten een veilige leeromgeving waarin fouten maken juist wordt aangemoedigd. “Het moment waarop je een kind na een fout antwoord kan begeleiden naar een juist: dat is wat je wil. Net dán leren kinderen bij”, zegt Van Baere (26). Het is een van de vele technieken die Teach for Belgium haar leerkrachten aanleert: accepteer, zoals Hoylandt bij het ochtendritueel, geen ‘neen’ als antwoord. “Ik blijf doorvragen en probeer het eens via een andere hoek”, zegt ze.
Het is maar een van de technieken die Hoylandt hier aangeleerd kreeg. Een greep uit het gamma: leerlingen krijgen nog voor het betreden van de klas een opdracht zodat de les meteen rustig begint, lesdoelen staan steeds op het bord geschreven zodat leerlingen weten waar ze naartoe werken, leerkrachten gebruiken vaak handgebaren om hun intenties duidelijk te maken, enzovoort.
Meer dan een zomerschool is de Academie dan ook een verdoken stage voor de leerkrachten. Eigenlijk zijn zij het die centraal staan in het programma van Teach for Belgium. Elk jaar gaat de vzw op zoek naar zo’n vijftig leerkrachten die in het onderwijs willen stappen of dat zopas deden, en die specifiek in de stad willen werken. Het maakt dat de leerkrachten hier eigenlijk zenuwachtiger rondlopen dan de leerlingen: voor velen is het hun eerste keer voor de klas.
IT-DIRECTEUR WORDT LEERKRACHT
Net als hun publiek is ook het lerarenkorps ontzettend divers. Sommigen verlieten de schoolbanken nog maar net. Hoylandt bijvoorbeeld zoekt hier een aanvulling op haar lerarenopleiding. “Na een jaar lesgeven kan ik zeggen dat die opleiding me niet voldoende voorbereidde op de grootstad. Niet iedereen staat later voor een braaf, blank klasje.”
Via tips en technieken als het doorvragen probeert de opleiding hen te wapenen tegen de moeilijke eerste jaren als leerkracht. Te vaak nog haken die beginners af. De vzw zorgt ervoor dat ze twee jaar lang een mentor meekrijgen die hen begeleidt om dat tegen te gaan. Met succes overigens: maar liefst 80 procent van de alumni staat nog voor de klas.
Maar evengoed zijn er leerkrachten die al een hele carrière achter de rug hebben. Jerina Demolon (31) en Pieter Verheyden (39) waren in een vorig leven IT-consulent. Maar niets gaat boven het verhaal van de 59-jarige Frank Van den Broecke. De voormalige directeur van de Belgische IT-multinational Agfa-Gevaert besloot net voor zijn pensioen dat hij het over een andere boeg wilde gooien. Via het nieuws leerde hij dat leerkracht wiskunde een knelpuntberoep is, dus dat werd het. En nog geen seconde heeft hij spijt gehad van die beslissing. “Daarnet gaf ik extra uitleg aan een meisje dat het stelsel van vergelijkingen niet snapte. Zien dat zij het snapt, geeft evenveel voldoening als een complex algoritme uitwerken met mijn bedrijf vroeger.”
