Lerarentekort is de olifant in de kamer

Onderstaand artikel verscheen in De Tijd op 5 september 2019.
Sroll even naar beneden om het verhaal van Frank te lezen.

Terwijl de overheid en de koepels strijden om de macht in het onderwijs dreigt een almaar groter wordend lerarentekort. ‘Dit is de grootste bedreiging voor de kwaliteit van ons onderwijs.’

Elf leerkrachten in vier jaar. De klas van Aziza El Miamouni’s dochter kende zo’n groot verloop dat haar dochter op het einde van de lagere school een bijzonder slecht rapport had en zeker voor wiskunde een flinke achterstand had. ‘Een lerarentekort of een groot personeelsverloop heeft een grote impact op kinderen’, zegt El Miamouni, die voorzitster is van de ouderraad van de Molenbeekse Vierwindenschool. ‘Ze krijgen niet alleen minder kwaliteitsvol onderwijs. In de lagere school is een juf of meester ook een vertrouwenspersoon. Als je zoals mijn dochter elf leerkrachten in een paar jaar hebt, kun je geen band opbouwen.’

Als de Vierwindenschool tijdens het schooljaar een vacature online zet, komt daar volgens directrice Karlien Tiebout soms geen enkele reactie op. ‘Dan splitsen we klassen op, neemt de zorgleerkracht een klas over of nemen we iemand aan die niet de juiste kwalificaties heeft. We vinden altijd een oplossing, maar soms gaat die ten koste van de onderwijskwaliteit.’

Alle hens aan dek

De Vierwindenschool staat daarin niet alleen. In heel Vlaanderen zochten directeurs de afgelopen dagen en weken naar leerkrachten zodat deze week in elke klas ook effectief les wordt gegeven. ‘Eind augustus is het elk jaar alle hens aan dek’, zegt Ann Blomme, directeur van het GO! Lyceum in Gent. ‘We proberen aan het eind van het schooljaar de puzzel te leggen, maar tijdens de zomervakantie zijn er altijd leerkrachten die beslissen elders een opdracht te aanvaarden. We merken bovendien dat jonge leerkrachten sneller van school veranderen als ze bijvoorbeeld dichter bij huis aan de slag kunnen of een lesopdracht krijgen die hen meer bevalt.’

Minder dan twee weken voor de start van het schooljaar was Blomme nog op zoek naar een tiental leerkrachten. ‘Voor een school met meer dan 1.000 leerlingen valt dat goed mee. We krijgen het plaatje meestal wel rond, maar als tijdens het schooljaar iemand wegvalt, is het bijzonder moeilijk een veranger te vinden. Dat geldt zeker voor knelpuntvakken zoals Frans en wiskunde.’

Het aantal openstaande vacatures groeit snel. Terwijl het aantal leerlingen stijgt, gaat een grote groep leerkrachten met pensioen. Het aantal vacatures voor leerkracht secundair onderwijs was in juli en augustus in een jaar gestegen met 31 procent. Dat zijn alleen de officiële vacatures van de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB, die volgende week nieuwe cijfers over dit schooljaar presenteert.

In de zomer van 2018 werden in juli 434 en in augustus 1.063 vacatures gemeld. Dit jaar steeg dat tot 553 vacatures in juli en 1.409 in augustus. Voor het hele onderwijs steeg het aantal vacatures in een jaar met een vijfde. Vaak kloppen scholen pas bij de VDAB aan nadat ze geprobeerd hebben de vacatures in te vullen door een beroep te doen op hun informele netwerk.

De komende jaren wordt het tekort vooral in het secundair onderwijs alleen maar prangender. Gemiddeld zijn tot 2024 elk jaar 6.000 extra leerkrachten nodig. Dat is 10 procent meer dan in 2014. Vooral scholen in Antwerpen, Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen worstelen om voldoende leerkrachten te vinden.

In theorie is het lerarenberoep nochtans aantrekkelijk. Masters met een lerarendiploma beginnen met een nettoloon van 1.900 euro, komen op termijn in aanmerking voor een vaste benoeming, hebben veel vakantie en zijn vroeg thuis. Die voordelen hebben ook een nadeel, zeggen veel leerkrachten. Vrienden en familie lachen de werkdruk weg en onderschatten hoe moeilijk het is een klas met balorige kleuters of pubers in de hand te houden. Dat is nog meer het geval sinds de invoering van het M-decreet, waardoor meer leerlingen met een beperking in het gewoon onderwijs les volgen. Ook de toenemende diversiteit, de kansarmoede en de meertaligheid maken het lesgeven moeilijk. Bovendien kampen startende leerkrachten met veel werkonzekerheid.

Die onzekerheid was voor Nele Drees zelfs een reden om de klasdeur definitief achter zich dicht te slaan. Op haar 31ste begon ze aan de lerarenopleiding om vanuit de privésector de stap naar het onderwijs te zetten. ‘De job was zwaarder dan ik had verwacht. Door de lesvoorbereidingen en verbeteringen was ik vaak nog ’s nachts aan het werk. Maar het lesgeven zelf vond ik echt fijn.’ Ze werkte deeltijds omdat ze met kleine kinderen geen opdrachten op twee of drie scholen wou combineren. Pas net voor 1 september kreeg Drees te horen dat ze niet opnieuw in haar school les kon geven.

Toen ze uiteindelijk een opdracht vond in een andere school was dat weer halftijds, voor andere vakken en werd ze zwaar onder haar diploma betaald. Opnieuw kreeg ze geen duidelijkheid voor de zomervakantie en opnieuw zat ze net voor 1 september zonder job. ‘Hoe graag ik ook lesgaf, ik had die onzekerheid er niet voor over.’

Bedreiging

Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) hoopte met een pakket maatregelen het lerarenberoep aantrekkelijker te maken, maar de onderhandelingen daarover liepen vast op een geldkwestie. Net zoals haar voorganger Pascal Smet (sp.a) is Crevits er niet in geslaagd een breed pakket maatregelen – een lerarenloopbaanpact – goed te keuren. Nochtans is het lerarentekort volgens Lieven Boeve, de topman van het katholiek onderwijs, ‘de grootste bedreiging voor de kwaliteit van ons onderwijs’.

In de nota van N-VA-voorzitter Bart De Wever die als basis voor de Vlaamse onderhandelingen dient, kwam het lerarentekort tot verbazing van velen niet aan bod. ‘De opvallendste afwezige’, reageerde OESO-onderwijsexpert Dirk Van Damme. ‘Uitstekende professionele leraren zijn de sleutel tot gelijk welke andere ambitie in het onderwijs.’

‘Het lerarentekort zou de hoogste prioriteit moeten krijgen’, zegt ook Hans Vanhulle, algemeen directeur van het Oscar Romerocollege in Dendermonde. ‘Een goede leerkracht heeft zowel vakkennis als passie voor het beroep. Hij wil leerlingen optillen naar een hoger niveau. Beide aspecten zijn cruciaal voor de onderwijskwaliteit. Maar op dit moment is er zo veel schaarste dat ik niet kan kiezen voor de beste sollicitant. Het is moeilijk om überhaupt iemand te vinden.’

Overstap

Ideeën om het tekort aan te pakken zijn er nochtans genoeg. Wie de stap van de privésector naar het onderwijs zet, verliest zijn anciënniteit en moet dus opnieuw voor een startersloon aan de slag. Toch is het voor leerlingen vaak nuttig les te krijgen van iemand met een bepaalde ervaring die uiteindelijk voor het onderwijs koos. Het zijn bovendien vaak mensen die vooral uit passie voor het leerkrachtenberoep kiezen. Het zou dus logisch zijn hen correct te belonen als ze die stap zetten.

Frank Van den Broecke is zo iemand. Nadat hij jaren in de privésector gewerkt had, eerst bij Agfa-Gevaert en later bij een IT-bedrijf, begon hij deze week als leerkracht wiskunde en fysica in het Stedelijk Lyceum Pestalozzi in de Antwerpse wijk Kiel. Van den Broecke gaat er financieel flink op achteruit, maar nu de kinderen zijn afgestudeerd en het huis is afbetaald is hij daartoe bereid.

Bovendien werd hij begeleid door Teach for Belgium, een organisatie die leerkrachten in knelpuntvakken ondersteunt om les te geven in ‘moeilijker’ scholen. ‘Zij begeleiden me met praktische zaken en met de pedagogische voorbereiding’, zegt Van den Broecke. ‘In mijn eentje was de overstap niet gelukt. En dan nog is het een grote stap.’

Niet elke leerkracht kan rekenen op de begeleiding van een organisatie zoals Teach for Belgium. Een ander voorstel om het lerarentekort aan te pakken is een betere aanvangsbegeleiding voor jonge leerkrachten. In het secundair slaat bijna de helft van de jonge leerkrachten na enkele jaren gedesillusioneerd de deur achter zich dicht. Zonder begeleiding alleen voor een klas staan is voor veel starters een te grote stap. Bovendien kampen veel beginnende leerkrachten zoals Drees met werkonzekerheid. Ze rijgen verschillende opdrachten aan elkaar om aan voldoende lesuren te komen en weten soms pas kort voor de start van het nieuwe schooljaar of ze opnieuw aan de slag kunnen.

Het statuut van de leerkracht staat ook ter discussie. Is een vaste benoeming nog van deze tijd? Zijn er manieren om te evolueren tijdens de loopbaan door oudere leerkrachten meer coaching op zich te laten nemen? Waarom kan het salaris niet stijgen afhankelijk van specifieke taken of zelfs op basis van positieve evaluaties?

Uitblinkers

Tot slot is er is de moeilijke uitdaging het blazoen van het lerarenberoep op te poetsen. We willen dat onze kinderen door de beste leerkrachten worden onderwezen, maar de vraag is of dat vandaag nog het geval is. Om tegemoet te komen aan die bezorgdheid voerde de Vlaamse overheid vanaf het academiejaar 2018-209 een toelatingsproef in voor studenten die de lerarenopleiding willen aanvatten.

Daaruit bleek dat er nog veel werk aan de winkel is. Een derde van de deelnemers heeft bijscholing nodig voor wiskunde. Voor Frans loopt dat op tot de helft. Meer dan driekwart van de leerlingen uit het beroepssecundair onderwijs (bso) moet worden bijgespijkerd omdat ze ondermaats scoren voor Nederlands en Frans.

Hoe dan ook blijft de vraag: stimuleren we de uitblinkers genoeg om voor een onderwijscarrière te kiezen? Of is een lerarenopleiding vooral een mogelijke terugvalpositie, voor het geval dat het ideale carrièrepad niet verloopt zoals verhoopt?

‘Ik heb die lage waardering voor het lerarenberoep nooit goed begrepen’, zegt Steven Thielemans, leerkracht Nederlands in het Koninklijk Atheneum in Etterbeek. Ik heb er bewust voor gekozen voor de klas te staan en jonge mensen te onderwijzen. Als beginnende leerkracht is het een zwaar beroep. Maar het geeft zoveel voldoening. Het is een fantastische job.’

Vond je dit artikel leuk? Deel het met je netwerk!

Lees ook...

Ontmoet Alumnus Stijn

  In 2021 maakte Stijn de overstap naar het onderwijs en vervoegde de cohorte Meraki die van 2021 tot 2023 het Teach for Belgium-leiderschapstraject doorliep.

Lees meer »

Inschrijven voor onze newsletter

* indicates required
NL
This site is registered on wpml.org as a development site.